दोन आठवड्यापूर्वीची गोष्ट आहे. क्वारंटाईन फ्लोअरवर ड्युटी असल्याने बाकी कोणत्याही फ्लोअरवर जाण्याची गेले काही दिवस मला संधी मिळालेली नव्हती. ती मागच्या आठवड्यात चालून आली. एका केअर एम्प्लॉयी(स्पेशालाईज्ड नर्स) ने मला कॉल केला आणि सांगितले की एक आज्जी हॉस्पिटलमधून परत आलेल्या आहेत आणि त्यांना त्यांच्याच रूममध्ये क्वारंटाईन करण्यात आले आहे. (जे आज्जी आजोबा स्वतःहुन रूमबाहेर पडत नाहीत, त्यांना त्यांच्याच रूममध्ये आयसोलेट केले जाते.) ह्या आज्जी सारख्या रडत आहेत आणि त्यांची जगण्याची उमेद नष्ट झालेली आहे. तू त्यांना भेटशील का?
मी अर्थातच होकार दिला. ह्या आज्जींना मी आधीही एकदा भेटलेले होते. तेंव्हाही अशीच कोणाच्यातरी सांगण्यावरूनच.. त्यांना तेंव्हाही असाच डिप्रेशनचा ऍटॅक आलेला होता. मी त्यांना पहिल्यांदा भेटले, तेंव्हा गप्पांच्या ओघात समजलं की त्यांनी लाईफ बुक लिहिलेलं आहे. मला त्यांनी ते उत्साहाने दाखवलं. ते हस्तलिखित पुस्तक त्यांच्या नातसुनेने टाईप करून, त्याच्या अनेक प्रिंट्स काढून, स्पायरल बाईंडीग करून कुटुंबातील सर्वांना त्याच्या कॉपीज वाटल्या असल्याची माहिती आज्जींनी मला दिली. त्यातलीच एक कॉपी आज्जींकडे होती.
मी ते पुस्तक चाळत असतांना आज्जींनी मला सगळी माहिती सांगितली. त्यात आज्जींच्या आजोबा आज्जींचेही बालपणापासूनचे फोटोज असून त्यांच्या पणजोबा पणजीचेही लग्नाचे फोटोज होते. आज्जींचे वय ९७ म्हणजे जर्मनीमध्ये कॅमेरा सर्वसामान्य लोकांना किमान दीडशे-पावणेदोनशे वर्षांपासून नुसता माहितीच होता असे नाही, तर त्यांच्या तो वापरताही होता, हे पाहून मला आश्चर्य वाटले. प्रत्येक फोटोसोबत आज्जींनी त्या फोटोजना जोडून आठवणी लिहिलेल्या होत्या. त्यांच्या पणजोबा-पणजी पासूनच्या कथा सुरू होऊन त्यांच्या पणती-पणतूपर्यंतच्या नोंदी आणि फोटोज त्यात होते.
आज्जींनी काळाशी जोडून तुलनात्मक फोटोजही काढलेले होते, ज्याला आपण 'बिफोर-आफ्टर' असे म्हणतो. त्यांचे घर आणि ५० वर्षांनंतर 'डाऊन मेमरी लेन' म्हणून रिव्हिजिट करून तिथेच काढलेले फोटोज, शाळेचे असेच फोटोज, बहिणीसोबतचे, आई वडील, आज्जी आजोबा बाळ असतांना आणि मोठे झाल्यावर, त्यांचे कन्फर्मेशनचे काळ्या ड्रेसमधले फोटोज(त्या प्रोटेस्टंट असल्याने कन्फर्मेशन, कॅथॉलिक असत्या तर पांढऱ्या ड्रेसमधले कम्युनियनचे असते.) आज्जी आजोबा, आई वडील, त्यांच्या स्वतःच्या लग्नाचे, त्यांच्या एकत्रित ट्रिप्सचे फोटोज आणि माहिती, आणि फोटोज संपल्यावर अतिशय सविस्तर लाईफ स्टोरी लिहिलेली होती.
'मला ही कल्पना फार आवडली आणि मलाही असे लिहायला आवडेल', हे आज्जींना सांगितल्यावर त्या म्हणाल्या, 'जरूर लिही, अगदी आठवणीने लिही'. आमच्या गप्पा संपल्या, तेंव्हा आज्जी एकदम छान मूडमध्ये होत्या.
त्यावेळी मी ही डायरी लिहायला सुरुवात केलेली नव्हती. आता नर्सच्या माहितीवरून त्या आज्जींना पुन्हा भेटायला गेले, तर त्या बेडवर अतिशय उदासीन अवस्थेत पडलेल्या होत्या. तब्येतीच्या कारणाने हॉस्पिटलमधून ऍडमिट होऊन आल्यामुळे करोना प्रतिबंधक नियमानुसार त्यांना आयसोलेट केले गेले असल्याने जाम वैतागलेल्या होत्या.
'मला आयुष्य संपवायचं आहे, काहीतरी टोकदार वस्तू मला प्लिज आणून दे', असं म्हणायला लागल्या. 'असे का बोलता आहात आज्जी?', असे विचारल्यावर, 'इतक्या आयुष्याचं मी काय करू? नुसती जिवंत आहे, अवयव मात्र सगळे खिळखिळे झालेले आहेत.' असे सांगायला लागल्या.
मग त्यांना 'तुम्ही मला ओळखलंत का?'असं म्हणून माझा फोटो दाखवला, कारण माझ्या चेहऱ्यावर मास्क होता. त्यांनी नकार दिला. मी त्यांच्या लाईफ बुकची त्यांना आठवण करुन दिली आणि आपण आज परत ते वाचूयात का? असे विचारले असता, त्यांच्या चेहऱ्यावर एकदम तेज आले आणि सगळी मरगळच निघून गेली. ते पुस्तक कपाटात ठेवलेले आहे, ती जागा मला बेडवर पडल्या पडल्याच दाखवून मला ते काढायला सांगितले.
आज्जींच्या परवानगीने मी त्यांच्या बेडची स्लीपिंग ऍरेंजमेंट बटन दाबून बदलून ती सिटिंगमध्ये रूपांतरित केली. अतिशय उत्साहात आज्जी मला पुन्हा सगळे पुस्तक समजावून सांगू लागल्या. जुन्या आठवणींमध्ये त्या रमल्या. त्यांना मी त्यांच्या सल्ल्यानुसार लाईफ बुक नाही, मात्र आज्जी आजोबांची डायरी मात्र लिहिते आहे, हे सांगितल्यावर त्यांना आनंद झाला. आज्जींना 'मी हे त्यांचे लाईफबुक पुस्तकरूपात प्रकाशित करायला आवडेल का' असे विचारल्यावर, त्या 'नको' म्हणाल्या. 'कुटुंबापुरते मर्यादित राहिलेले मला आवडेल' असे म्हणाल्या.
आम्ही बोलत असतांनाच त्यांच्या ७० वर्षाच्या मुलाचा त्यांना रूमच्या लँडलाईनवर फोन आला. फोनवर त्यांनी मुलाला त्या मला 'लाइफबुक वाचून दाखवत आहेत आणि आपण नंतर बोलूया' असे सांगितले. 'मी तुमच्या मुलाशी बोलू का?' असे विचारल्यावर त्या 'हो' म्हणाल्या. मुलाला मी सांगितले की आत्ताच तुमचे बाळ असतांनापासून तर लग्न आणि नंतरचेही फोटो बघितले आणि मला फार छान वाटलं. ते हसले आणि 'दांकेशून' म्हणजेच जर्मनमध्ये 'थँक्यू' म्हणाले.
'तुमच्या आईला भेटलात का एवढ्यात आणि पुन्हा कधी भेटणार आहात?' विचारल्यावर 'करोना प्रकरण संपल्याशिवाय नाही भेटू शकणार', असे म्हणाले. 'व्हॉट्सऍप व्हिडीओकॉल माझ्या फोनवरून करू शकते, अर्थात, तुमच्याकडे ती फॅसिलिटी असल्यास', असे सांगितल्यावर त्यांना आनंद झाला. त्यावेळी माझ्याजवळ नेमका फोन नसल्याने दुसऱ्या दिवशी सकाळी परत येते आणि आपण बोलू असे सांगून त्यांचा नंबर घेऊन गेले.
दुसऱ्या दिवशी सकाळी आज्जींना भेटायला गेले, तर त्या त्यांचे हेल्थ इन्शुरन्स कार्ड आणि रूमची चावी शोधत होत्या बेडवर पडल्या पडल्याच. मांडीचे हाड अत्यंत दुखत असल्याने आता मला लगेच हॉस्पिटलमध्ये ऍडमिट व्हायचे आहे, त्यामुळे सगळे सामान शोधते आहे, असे त्या म्हणाल्या. 'मी त्यांना शोधायला मदत करू शकते का' असे त्यांनी मला विचारल्यावर मी होकार दिला, मात्र 'आधी आत्ता तुमच्या मुलासोबत बोला आणि त्याला आत्ता बघा', असे सांगितले तर त्या विशेष उत्साहात दिसल्या नाहीत. चावी आणि कार्ड शोधण्यातच मग्न होत्या. तरी मी फोन लावला. आज्जींच्या मुलासोबत ओळख करून घेतली. आज्जींना फोन हातात दिला, तर त्यांनी मी आता ऍडमिट होते आहे, नंतर बोलू म्हणाल्या आणि फोन माझ्या हातात देऊन पुन्हा शोधाशोध करायला लागल्या.
मुलाला आज्जींना हॉस्पिटलमध्ये ठेवण्यात येणार असल्याविषयी काहीच कल्पना नव्हती. मलाही माहिती नसल्याने मी नर्सला बेल दाबून बोलवून घेऊन तिच्याजवळ फोन दिला. तिने सगळी माहिती त्यांना सांगितली. मग मला फोन परत देऊन ती निघून गेली. मुलाने मला खूप धन्यवाद देऊन फोन ठेवला.
मग आज्जींना चावी आणि कार्ड शोधायला मदत मी करायला सुरुवात केली. सगळीकडे शोधाशोध सुरू असतांना सहज त्यांच्या बॅगचे कप्पे बघू लागले, तर त्यात चावीही सापडली आणि पाकीटही, ज्यात इन्शुरन्स कार्ड होते. ते दोन्ही बघून आज्जी रिलॅक्स झाल्या. परत आता रिलॅक्स मूडमध्ये मुलाशी बोलता का, विचारले असता त्या 'आत्ता नको' म्हणाल्या. मग आज्जींच्या मुलाला त्यांच्या वस्तू सापडल्या असल्याचे मेसेज करून मी कळवून टाकले आणि नंतर परत केव्हांतरी आज्जी परत आल्या की तुम्हाला कनेक्ट करून देते, असे सांगून आज्जींना बाय करून त्यांच्या रूममधून बाहेर पडले.
~सकीना (कुमुद-प्रमोद) जयचंदर
२९.०५.२०२०
आत्तापर्यंतचे सर्व भाग एकत्रितपणे वाचण्यासाठी ब्लॉग लिंक:
https://sakhi-sajani.blogspot.com